Rabrenović: Duh iz boce je pušten i inflatorna spirala je pokrenuta

U kontinuelnom periodu u Crnoj Gori imamo nestabilnu ekonomsku situaciju u kojoj se između ostalih problema kao najizrazitiji remetilački faktor ekonomskog balansa javljaju poskupljenja energenata i namirnica opšte potrošnje, pa možemo konstatovati da nam inflacija energično kuca na vratima, a da njena najdramatičnija varijanta tzv. Inflatorna spirala čeka da zauzme mjesto u državnom ali i našim porodičnim budžetima i da nam „pojede“ standard. Inflacija narušava naše dohotke, umanjuje životni standard i ima za posljedicu stvaranje atmosfere ne samo ekonomske već i mnogo opasnije društvene nesigurnosti. Kao takav, to je problem koji nas sve brine bez obzira što ova inflacija ima karakteristike globalne inflacije i dešava se u cijelom svijetu, ali isto tako ona ima i svoj nacionalni okvir i to je upravo taj zabrinjavajući inflatorni paradoks.

Globalno posmatrano nastupili su veliki poremećaji u proizvodnji i logistici ali i u očekivanjima država i ostvarivanju njihovih nacionalnih i globalnih agendi uticaja i pozicioniranja te jačanju nacionalnih brendova i imidža. Velike države i opredjeljujuće globale ekonomije determinišu tokove privrednog rasta, stagnacije ili u konačnom pada, pa samim tim utiču i na tok pojave i eventualnog rasta inflacije posebno u malim i nerazvijenim ili zavisnim ekonomijama, kakva je crnogorska. Očigledan je njen sekundaran odnos prema kretnjama u globalnoj ekonomiji prije svega turizmu kao primarnoj strateškoj grani na koju je oslonjen razvoj cjelokupne privredne snage. 

U cijelom kontekstu rasta cijena ne treba zaboraviti da se uticaj na lokalne ekonomije može planirati i špekulativno sprovoditi pri čemu ne treba podcijeniti tržišne interese i mogućnost da preko njih neko poentira, a da naša percepcija ostaje na nivou ravnog jednodimenzionalnog posmatranja promjena. Šta uraditi da bi se smanjio ili eliminisao uticaj ne samo rasta cijena koje su u prvom mahu u fokusu već, za ekonomiste i institucije koje prate tržište, mnogo bitinije što donosi rast cijena i mogućnost pojave inflacije, pa čak i one ranije pomenute inflatorne spirale.

To se zove „duh iz boce“, a da li je crnogorska ekonomija spremna za puštanje duha iz boce i njegov uticaj na živote građana Crne Gore djeluje kao teško pitanje ali sa lakim odgovorom. Prosto, crnogorska privreda nema iza sebe jake institucije koje kontolišu cjenovne i inflatorene tokove i drže ih na razumno prihvatljivom nivou koji neće izazvati turbulencije ali daje podstrek bržem i dinamičnijem ekonomskom rastu. Naša inflacija nije kontrolisana? Naša inflacija je u sigurnim rukama? Nažalost sa tačke koja je suštinska za pojavu neproduktivne inflacije odgovor je jasan i negativan, jer naše cijene ne rastu zbog pojačane potražnje koja bi opet bila uslovljena povećanom stopom zapošljavanja direktno srazmjerno njenom rastu. Ovih dana se ta cjenovna lavina sručila na naše granice i kao što je jasno da svaka država radi za sebe pitanje je šta Crna Gora može uraditi za privredu i građane, a prije svega za građane jer privreda i pored problema zbog rasta cijene energenata i logističkih troškova kao i ostalih izdataka u linealrnom lancu, svoje obaveze odnosno troškove prebacuje ili bolje reći ukalkuliše u cijene roba i usluga krajnjim kupcima i potrošačima.

Za razliku od Vlade Crne Gore koja se kao po običaju pravi mrtva, ozbiljna, Evropska komisija zasijeda i razmatra mjere koje će donijeti i kojim će smanjiti uticaj inflacije u svojim članicama, dajući im potpunu slobodu, u okvirima Mastrihta, da samostalno štite svoje ekonomije. Evropska komisija planira kako da obuzda udar na standard svojih građana sa jedne strane i kako da pomogne privrednu sa druge strane. Obje ove strane nijesu lice i naličje kako se to obično kod nas voli doživljavati već simboličan iskaz brige o oba učesnika privrednog i tržišnog procesa, podjednako. 

Ono što je bitno istaći za Crnu Goru, jer je ona za nas faktički jedino značajna, jeste da cijene derivata nikako ne smiju biti tzv. svete krave već njihova struktura mora biti javno i egzaktno prisutna kako bi se znalo koji dio krajnje cijene od litra benzina ili dizela kome pripada i koliko država uzima od građana, te koliko može smanjiti svoj „zalogaj“. To je prvi korak, a drugi bi bio da vidimo što ko od particapanata može učiniti da bi se trošak goriva za privredu i građane smanji na valjan nivo, iako je to teško egzaktno utvrdiiti jer uvijek država teži što većem uzimanju pa samim tim ni povećanje cijene njoj nije ništa drugo nego neplanirani dobitak koji ostvaruje preko akciza i poreza. Sigurno je da je najveći slavljenik upravo ministar finansija koji može biti zadovoljan dodatnim punjenjem budžeta koje, kao što je već rečeno, dolazi prilično neplanirano a bitno je iz prostog razloga što će donijeti više novca u kasi čime se, uprkos lošim procjenama o ekonomskom rastu od strane MMF, ministar može hvaliti domaćoj i stranoj javnosti.

Puniji budžet obezbjeđuje plaćanja prema kreditorima u predviđenim rokovima i smanjuje potrebu za zaduživanjem pa samim tim i smanjenjem minusa u budžetu povećava se kreditni rejting države, a dodatno takav status države se koristi prema domaćoj javnosti. Politički efekat koji će ovakav efekat izdašnog punjenja budžeta imati obezbjeđuje da se planira projekat megalomanski i neprimjereno nazvan Maršalov plan – Evropa sad. Poruka koja se šalje je jasna, možda jeste bilo malog povećanja cijena ali će vam uskoto plate biti na nivou plata u Sloveniji, zato vrijedi da se malo istrpi inflacija. Ako pogledamo unazad nekoliko decenija, a prije svega od obnove nezavisnosti, izuzev one epizode globalne ekonomske krize i pojave inflacije 2008. godine, nije bili nikakvih većih oscilacija na tržištima. Samim tim, građani su i zaboravili (a neki tada nijesu ni bili rođeni) one mračne godine hiperinflacije i bezvrijednih milijardi u našim rukama. 

Jovan Rabrenović, 

Član Predsjedništva Liberalne partije